Sơ đồ hay đội hình trong bóng đá là cấu trúc mà một HLV sắp xếp vào một đội bóng để phát huy điểm mạnh và che lấp điểm yếu của đội bóng, đồng thời phơi bày điểm yếu và vô hiệu hóa sức mạnh của đối thủ.

Sơ đồ mạnh nhất trong bóng đá không tồn tại bởi vì những đội bóng xuất sắc nhất luôn đưa ra những chiến lược khác nhau để đảm bảo sự chắc chắn nơi hàng phòng ngự, sự thống trị ở khu vực giữa sân và một hàng công hiệu quả nơi 1/3 cuối sân.

Trong bài viết này, chúng ta hãy cùng xem xét một số sơ đồ đội hình và hệ thống tốt nhất đang được sử dụng trong bóng đá hiện đại.

Sơ đồ 4-4-2

Đội hình 4-4-2 là một trong những đội hình không chỉ được biết đến bởi các chuyên gia bóng đá mà còn bởi những người yêu thích môn thể thao vua này.

Sơ đồ 4-4-2 bao gồm hàng bốn hậu vệ nơi hàng thủ, bốn tiền vệ nơi tuyến giữa và hai tiền đạo trung tâm.

Sơ đồ 4-4-2 khi tấn công

Khi các cầu thủ trong sơ đồ 4-4-2 có bóng, nhiệm vụ của họ là tạo cơ hội để hai tiền đạo phía trên ghi bàn.

Vai trò của hai tiền đạo

Bộ đôi tấn công trong đội hình 4-4-2 bao gồm một tiền đạo mục tiêu cao to và một hộ công nhỏ con hơn nhưng nhanh nhẹn và khéo léo.

Tiền đạo mục tiêu là sự hiện diện ấn tượng nhất trên hàng công do các thuộc tính về thể chất của anh.

Công việc của mẫu tiền đạo này là chiếm lĩnh vị trí của các trung vệ đối phương, thể hiện khả năng cầm bóng tốt và liên kết lối chơi, điều này cho phép đội bóng của anh giữ quyền kiểm soát bóng nơi phần sân đối phương và đẩy hàng phòng ngự đối phương đến gần khung thành hơn.

Khi đội hình này đá kiểm soát bóng, khả năng lùi sâu và nhận bóng của tiền đạo mục tiêu có thể kéo hàng hậu vệ đối phương rời khỏi vị trí ban đầu, tạo ra khoảng trống cho đồng đội trên hàng công hoặc những khu vực khác băng vào.

Khả năng không chiến cũng cần thiết cho một cầu thủ ở vị trí này. Sự hiện diện nhất quán trong vòng cấm đòi hỏi cầu thủ phải có khả năng không chiến tốt để đón những đường tạt, đồng thời làm tường cho tuyến hai băng lên.

Tiền đạo hộ công trong hệ thống sơ đồ này chủ yếu là những cầu thủ có thân hình nhỏ con hơn, nhanh nhẹn hơn và có thể hoạt động ở khu vực trung tâm cũng như các khu vực rộng hơn.

Thông thường, tiền đạo mục tiêu là người chậm hơn trong số hai tiền đạo kể trên.

Điều này có nghĩa tiền đạo hộ công phải có tốc độ để thực hiện các pha chạy chỗ sau lưng hàng thủ đối phương trong các tình huống phối hợp một hai, chuyền ngắn, chuyền dài hoặc chọc khe.

Vai trò của tiền vệ trung tâm

Hàng tiền vệ là tuyến thứ hai trong sơ đồ 4-4-2, bao gồm hai tiền vệ trung tâm và hai tiền vệ cánh.

Khi đội hình này sở hữu bóng, hai tiền vệ trung tâm sẽ có nhiệm vụ nhận đường chuyền từ hàng thủ, đóng vai trò như cầu nối giữa hàng thủ và hàng công.

Trong các tình huống tổ chức tấn công, một trong hai tiền vệ trung tâm được phép dâng cao và di chuyển ra hai bên cánh cùng hậu vệ biên và tiền vệ cánh để tạo nên sự áp đảo quân số ở khu vực này, trong khi cầu thủ còn lại ở lại để đảm bảo khả năng bọc lót trong trường hợp đội nhà để mất bóng.

Vai trò của tiền vệ cánh

Trong các tình huống tổ chức tấn công, hai tiền vệ cánh được phép dâng cao từ vị trí trung tâm và xâm nhập vào phần sân đối phương.

Tùy thuộc vào sự chỉ dẫn của HLV, họ có thể dâng cao áp sát các hậu vệ biên hoặc thi đấu ở khu vực Half-Space nhằm tìm cách tạo ra sự uy hiếp giữa trung vệ và hậu vệ biên.

Các cầu thủ ở vị trí này cung cấp cự ly đội hình và tham gia trực tiếp vào lối chơi thông qua các pha rê bóng vào vòng cấm hoặc căng ngang vào vị trí của hai tiền đạo phía trong.

Họ cũng được yêu cầu phải kết hợp với các hậu vệ biên trong những pha chồng biên cũng như tiền vệ trung tâm đang di chuyển rộng để tạo ra sự áp đảo ở khu vực này.

Vai trò của bốn hậu vệ

Trong bóng đá hiện đại, hai trung vệ trong đội hình bốn hậu vệ được yêu cầu phải thành thạo với quả bóng dưới chân mỗi khi cầm bóng.

Với khả năng đọc vị trí cùng kỹ thuật tốt, các trung vệ có thể chuyền bóng lên khu vực giữa sân hoặc chuyền ra hai bên cánh cho hậu vệ biên hoặc tiền vệ cánh.

Họ đồng thời có khả năng thực hiện những đường chuyền dài lên cho tiền đạo mục tiêu hoặc phía sau hàng thủ đối phương để đồng đội chạy chỗ nếu cần.

Các hậu vệ biên có thể nhận bóng từ trung vệ và đóng vai trò như một phương án giải phóng nguy hiểm nếu như khu vực giữa sân bị áp sát trong quá trình triển khai bóng.

Các hậu vệ biên cũng sẽ di chuyển lên xuống hay bên cánh để tạo ra các phương án chuyền bóng cho các cầu thủ chạy cánh khi họ thực hiện các pha chồng biên hoặc xẻ nách.

Sơ đồ 4-4-2 khi phòng ngự

Đây là một trong những đội hình cân bằng nhất ở khâu phòng ngự. Một trong những lợi thế lớn nhất của nó là buộc đối phương phải tấn công từ hai bên cánh.

Hai tiền đạo phía trên ngăn không cho trung vệ đối phương dễ dàng tiếp cận các tiền vệ trung tâm. Điều này bắt buộc hàng hậu vệ đối phương phải mở rộng sang hai bên cánh. Hầu hết các đội bóng sẽ thi đấu xung quanh hàng tiền vệ bốn người và thay vào đó, họ sẽ thực hiện những pha tạt bóng vào vòng cấm. Tuy nhiên, quân số nơi hàng thủ sẽ đối phó tốt với các mối đe dọa trên không.

Nhược điểm của sơ đồ 4-4-2

Đội hình này dễ khiến cho khu vực giữa sân trở nên yếu hơn. Nếu đối phương thi đấu với ba tiền vệ, họ sẽ có lợi thế hơn người ở khu vực này. Điều tương tự cũng xảy ra nơi hàng thủ. Những đội bóng gây áp lực mạnh mẽ có thể giành chiến thắng trong các trận chiến ở khu vực giữa sân nhờ lợi thế 3 đánh 2.

Những đội đã/hiện đang sử dụng sơ đồ 4-4-2

Burnley của HLV Sean Dyche nổi tiếng với hàng thủ chắc chắn và sử dụng sơ đồ 4-4-2 tại Ngoại hạng Anh.

Atletico Madrid của HLV Diego Simeone là một trong những đội bóng xuất sắc nhất La Liga đã và đang sử dụng sơ đồ vững chắc này. Họ đã giành các chức vô địch La Liga và nhiều lần lọt vào chung kết Champions League khi thi đấu với sơ đồ 4-4-2.

Sơ đồ 4-2-3-1 (một tiền vệ tấn công)

Tương tự như sơ đồ 4-4-2, sơ đồ 4-2-3-1 gồm bốn hậu vệ và một trục kép ở phía trước, điểm khác biệt giữa hai đội hình này là sự hiện diện của một tiền vệ tấn công thi đấu phía sau một tiền đạo trung tâm duy nhất.

Sơ đồ 4-2-3-1 khi tấn công

Tiền vệ trung tâm tấn công hay số 10

Số 10 là cầu thủ sáng tạo chủ chốt trong đội hình này. Trong một hệ thống như vậy, số 10 được tự do tìm khoảng trống giữa các khu vực khác nhau trên sân để tác động đến thế trận của trận đấu.

Số 10 có thể nhận bóng từ tuyến giữa, lùi sâu để hổi sinh các trung vệ, dạt ra biên để kết hợp với các tiền vệ cánh và hậu vệ biên, hay thậm chí tự mình thực hiện các đường chuyền. Nếu có cơ hội, số 10 có thể dâng cao lên phần cuối sân và tạo ra sự uy hiếp lên phía cầu môn.

Tiền vệ tấn công phải có nhận thức tốt về không gian cùng khả năng quan sát để biết được đồng đội và cầu thủ đối phương đang ở đâu so với vị trí của mình và đưa ra các phương án di chuyển hợp lý.

Tiền đạo cánh

Còn được gọi là tiền vệ tấn công cánh, tiền đạo cánh là mẫu cầu thủ tấn công ở bên cánh đối nghịch với chân thuận của họ (cầu thủ thuân chân phải chơi bên cánh trái).

Các tiền đạo cánh sẽ tìm cách khoét vào trung lộ để thực hiện những pha cứa lòng cũng như tạo lợi thế về mặt quân số ở khu vực giữa sân.

Tiền đạo cánh được hỗ trợ bởi các hậu vệ biên, những người sẽ thực hiện những pha chồng biên nhằm giúp họ đưa ra các phương án chuyền hoặc lừa bóng.

Chú ý: ba cầu thủ đứng phía trước hai tiền vệ phòng ngự và đứng sau tiền đạo trong sơ đồ 4-2-3-1 còn được gọi là ba tiền vệ tấn công.

Sơ đồ 4-2-3-1 khi phòng ngự

Nếu đội phòng ngự trong sơ đồ 4-2-3-1 tham gia pressing, các cầu thủ chạy cánh sẽ cùng tiền đạo trung tâm tạo thành bộ ba tiền đạo (4-2-1-3) và pressing tầm cao. Một số HLV thích đẩy số 10 lên đá cặp tiền đạo và kéo hai tiền vệ cánh về cùng hàng với tiền vệ phòng ngự để tạo thành sơ đồ 4-4-2.

Ngoài ra, số 10 có thể đứng phía sau tiền đạo trong khi hai tiền vệ cánh lùi về hàng tiền vệ để tạo thành sơ đồ 4-4-1-1.

Nhược điểm của sơ đồ 4-2-3-1

Mặc dù sơ đồ 4-2-3-1 là một đội hình thiên về tấn công, khuyến khích tấn công nhưng nó cũng là một sơ đồ dễ bị phản công. Khi hai tiền đạo cánh bó vào trong và các hậu vệ biên thực hiện những pha chồng biên để hỗ trợ họ, hai cánh sẽ lộ ra và cầu thủ đối phương sẽ tìm cách khai thác điểm yếu này bằng cách chạy vào những khoảng trống đó.

Sơ đồ này chỉ sử dụng một tiền đạo trung tâm, điều này có nghĩa là đôi khi, tiền đạo này sẽ bị cô lập giữa hai trung vệ.

Với một trục kép ở hàng tiền vệ và một số 10 hoạt động ở nhiều vị trí khác nhau, các cầu thủ chạy cánh được kỳ vọng sẽ làm những công việc ở hai bên cánh, hai trung vệ có thể bớt lo lắng về những cầu thủ khác và để tâm nhiều hơn đến tiền đạo trước mặt họ.

Họ có thể dễ dàng cắt những đường chuyền lên cho tiền đạo này để ngăn chặn anh nhận bóng cũng như đối phó với những quả tạt vào vòng cấm.

Những đội bóng sử dụng sơ đồ 4-2-3-1

Manchester United đang hồi sinh của HLV Erik ten Hag đã trở thành một trong những đội bóng hay nhất châu Âu mùa này khi sử dụng sơ đồ trên.

Real Madrid vô địch La Liga 2012 dưới thời HLV Jose Morinho và Inter Milan với cú ăn ba năm 2010 dưới sự dẫn dắt của ông cũng sử dụng sơ đồ 4-2-3-1.

Sơ đồ 4-3-3 (một tiền vệ phòng ngự)

Đây là một trong những sơ đồ đội hình phổ biến nhất hiện có. Trong bóng đá hiện đại, sơ đồ 4-3-3 đang được sử dụng bởi những CLB chơi thứ bóng đá tấn công hay nhất hành tinh.

Đội hình này bao gồm bốn hàng riêng biệt. Hàng phòng ngự được tạo thành bởi hai trung vệ và hai hậu vệ biên, một tiền vệ phòng ngự trung tâm chơi lùi về phía hàng thủ, hai tiền vệ trung tâm phía trên tiền vệ phòng ngự và hàng công ba người gồm một trung phong và hai tiền đạo cánh.

Sơ đồ 4-3-3 khi cầm bóng

Như đã đề cập trước đó, hệ thống sơ đồ này chủ yếu được sử dụng bởi một số đội bóng xuất sắc chơi thứ bóng đá tấn công. Những đội thích giữ bóng và xây dựng lối chơi từ tuyến phòng ngự và tuyến giữa sẽ cảm thấy hài lòng với hệ thống này với sự hiện diện của ba tiền vệ.

Những cầu thủ chạy cánh ở hai bên cũng có thể di chuyển vào trong để bổ sung quân số hoặc trải rộng ra bên cánh để tạo ra sự ảo đảo ở khu vực này. Hậu vệ biên sẽ được yêu cầu hỗ trợ tấn công bằng cánh tạo ra phương án chuyền bóng hoặc trở thành một phần của tam giác bên đường biên.

Khi nói đến việc tạo ra các góc chuyền bóng, sơ đồ 4-3-3 được cho là sơ đồ tốt nhất. Đội hình 4-3-3 rất dễ dàng cho việc tạo ra các tam giác liên tục ở trung lộ cũng như hai bên cánh.

Một trong hai tiền vệ trung tâm có thể di chuyển rộng để phối hợp với tiền đạo cánh và hậu vệ biên với mục đích tạo ra sự áp đảo ở khu vực này và thực hiện những pha phối hợp ngắn làm mất tổ chức nơi hàng phòng ngự đối phương.

Vai trò của tiền vệ phòng ngự trung tâm

Trong khi sơ đồ 4-2-3-1 có số 10 đứng cao nhất trên hàng tiền vệ thì sơ đồ 4-3-3 lại có một tiền vệ phòng ngự (số 6) đứng sau hai tiền vệ trung tâm (số 8).

Vai trò chính của tiền vệ phòng ngự khi cầm bóng là nhận bóng từ trung vệ dưới áp lực và tung ra đường chuyền cho các đồng đội đang dâng cao.

Cầu thủ ở vị trí này phải luôn duy trì cảnh giác, quan sát xung quanh để đưa ra đường chuyền tiếp theo. Anh cũng phải có sự khôn ngoan để biết nên tung ra đường chuyền nào, bên cạnh đó là kỹ thuật để thực hiện liên tục dưới áp lực.

Hai tiền vệ trung tâm (số 8)

Vị trí này yêu cầu hai tiền vệ đa năng phải có thể lực và kỹ thuật để chơi tốt ở vị trí đòi hỏi sự khắt khe này.

Số 8 phải sở hữu kỹ thuật cho phép họ thoải mái nhận bóng từ trung vệ, xoay sở và tìm kiếm khoảng trống để tung ra đường chuyền dưới áp lực.

Khả năng đóng vai trò như một tiền vệ box-to-box đòi hỏi các cầu thủ ở vị trí này phải di chuyển giữa phần ba hàng phòng ngự của đội và phần ba hàng phòng ngự đối phương. Vai trò này đòi hỏi rất nhiều về khả năng chịu đựng và sức mạnh tinh thần.

Bởi vì số 8 thường được bố trí giữa hàng phòng ngự và hàng tiền vệ nên đồng đội sẽ cố gắng liên tục thực hiện các đường chuyền bóng cho họ. Các cầu thủ nhận bóng ở vị trí này thông thường sẽ bị đối thủ áp sát, cầu thủ nhận bóng phải thể hiện sự đĩnh đạc và điềm tĩnh để tiếp tục giữ bóng dưới áp lực.

Các cầu thủ ở vị trí này phải hiểu rất rõ thời điểm nào nên chạy vào vòng cấm để hỗ trợ tiền đạo trung tâm bằng cách tạo thêm sự lựa chọn trong vòng cấm. Đội tấn công có nhiều mối đe dọa hơn và có thể ghi bàn thường xuyên hơn.

Số 8 nên thoải mái di chuyển vào hai bên khu vực cánh nhằm tạo ra sự áp đảo về quân số. Những đội bóng thiên về phòng ngự có xu hướng tập trung vào khu vực giữa sân, điều đó có nghĩa là sẽ có khoảng trống để khai thác ở bên cánh.

Sơ đồ 4-3-3 khi phòng ngự

Với một hàng công gồm ba tiền đạo phía trên, đây là một trong những sơ đồ hiệu quả nhất dành cho những đội áp dụng lối chơi liên quan đến pressing tầm cao hơn.

Ba tiền đạo có thể co cụm lại để bảo vệ khu trung tuyến và buộc đối phương phải dâng cao bằng lối chơi tấn công của họ. Ngoài ra, họ có thể tạo ra khoảng trống ở khu vực giữa sân và lừa đối thủ vào bẫy pressing với ba tiền vệ đang chờ sẵn.

Tiền vệ phòng ngự trung tâm đóng vai trò là tấm lá chắn cho hàng phòng ngự và cố gắng ngăn chặn các đường chuyền của đối phương và giành lại thế trận trong trường hợp đồng đội bị qua mặt ở khu vực giữa sân.

Nếu đội bóng thích phòng ngự lùi sâu, các cầu thủ chạy cánh sẽ lùi sâu xuống hàng tiền vệ để tạo thành sơ đồ 4-5-1 hoặc 4-1-4.

Nhược điểm của sơ đồ 4-3-3

Giống như sơ đồ 4-2-3-1, sơ đồ 4-3-3 thiên về tấn công nhiều hơn, điều này khiến họ dễ bị phản công từ hai bên cánh.

Sơ đồ 4-3-3 chỉ sử dụng một tiền đạo trung tâm, điều này có nghĩa là nếu thiếu sự hỗ trợ từ các tiền vệ hoặc tiền đạo cánh, anh ta sẽ bị cô lập.

Đội bóng nổi tiếng sử dụng sơ đồ 4-3-3 trong bóng đá

Barcelona dưới thời HLV Pep Guardiola từng thống trị bóng đá bằng thứ bóng đá đẹp mắt nhất trong lịch sử, họ giành được hai danh hiệu Champions League trong 3 năm, cùng với Manchester City với bốn danh hiệu Premier League trong 5 năm dưới sự dẫn dắt chiến lược gia tài ba này cũng sử dụng sơ đồ này.

Sơ đồ 3-5-2/5-3-2

Mặc dù sơ đồ phổ biến này được nhiều người coi là sơ đồ thiên về phòng thủ nhưng 3-5-2 đã cho thấy mình là một đội hình tấn công tốt, được các HLV giỏi nhất thường xuyên sử dụng vì sự cân bằng giữa phòng thủ và tấn công.

Sơ đồ 3-5-2 khi cầm bóng

Sơ đồ này bao gồm ba trung vệ với hai trung vệ ở hai bên đóng vai trò như hậu vệ biên giúp dẫn bóng và cung cấp thêm cự ly đội hình nếu cần thiết.

Tuy nhiên, cự ly đội hình tự nhiên đến từ hai hậu vệ cánh. Sơ đồ này phụ thuộc rất nhiều vào họ để cung cấp những đường chuyền từ các bên.